1956 දවසක ජපානයේ ප්‍රාදේශීය රෝහලක නේවාසික රෝගියෙකුගේ ඇඳ වටා වෛද්‍යවරුන් රැස්වී සිටියා. අතපය කොර වීම, මාංශ පේශීන්වල ක්‍රියාකාරිත්වය අඩාල වීම, මතකයේ අවුල් සහගත බව ආදී රෝග ලක්ෂණවලින් පෙළුණු මේ රෝගියා වෙනුවෙන් වෛද්‍යවරුන්ගේ රෝග විනිශ්චය වූයේ ඔහු රසදිය විෂ වීමෙන් පෙළෙන බවයි.
ඒ වනවිට සීග්‍රයෙන් කාර්මීකරණය වෙමින් පැවති මිනමාටා (Minamata) ප්‍රදේශයේ වාසය කළ මේ පුද්ගලයා සම්පුර්ණයෙන්ම සුව කළ හැකි ක්‍රමයක් වෛද්‍යවරුන් ඒ වනවිට දැනසිටියේ නැහැ. රෝගය පාලනය කළ හැකි ඖෂධ සමඟ සිය නිවස වෙත පිටත්කර හරින ලද මේ පුද්ගලයා මාස කිහිපයකට පසුව ජීවිතයෙන් සමුගත්තා.
ඉන් පසුව ගත වූ වසර කිහිපය පුරාවටම මෙම ප්‍රාදේශීය රෝහලට මෙම රෝග ලක්ෂණ සහිත රෝගීන් වාර්තා වුණා. වැඩිහිටියන් පමණක් නොවේ, කුඩා දරුවන් පවා මෙම රෝග ලක්ෂණ සහිතව රෝහල්ගත වුණා. ඔවුන්ටත් සම්පූර්ණ සුවය දිය හැකි කිසිදු ඔසුවක් මෙම වෛද්‍යවරුන් සතු වූයේ නැහැ. මෙම රෝගීන්ගෙන් බහුතරයක් මාස කිහිපයක් දුක් විඳීමෙන් අනතුරුව ජීවිතවලින් සමුගත්තා. මෙම අභිරහස් “රසදිය විෂ වීමට” හේතුව සෙවීම සඳහා අවධානය යොමු කළ රෝහල් බලධාරීන් මේ සියලු රෝගීන් සම්බන්ධයෙන් එක් පොදු සාධකයක් සොයාගත්තා. ඒ මෙම රෝගීන් සියලු දෙන මිනමාටා ජනපදයේ ජීවත් වන වැසියන් වීමයි.
රෝහල් බලධාරීන් ජපාන සෞඛ්‍ය බලධාරීන්ව මේ පිළිබඳව දනුවත් කළා. ඔවුන් මේ රෝගයට මිනමාටා රෝගය යැයි නම් තැබුවා.
මේ පිළිබඳව සොයා බැලීම සඳහා මිනමාටා බලා පිටත්ව ගිය සෞඛ්‍ය බලධාරීන් මුලින්ම සිතා තිබුණේ, මිනමාටාවේ යම් කිසි කර්මන්ත ශාලාවක සේවය කරන්නන්, එම කර්මාන්ත ශාලාවේ නිපදවෙන යම් කිසි රසායනයක් නිසා රෝගී වන බවත්, ඔවුන්ගෙන් ඔවුන්ගේ පවුල්වල පිරිසත් මෙම රසායනට නිරාවරණය වන බවත්, එලෙස ද්විතික නිරාවරණයට ලක්වූ පවුල්වල සාමාජිකයන් අතුරින් ප්‍රතිශක්තිය අඩු කුඩා දරුවන් මෙයින් රෝගී වන බවත් , ඔවුන් මෙම රෝගීන් වාර්තා වූ ප්‍රාදේශීය රෝහලට ප්‍රතිකාර සඳහා ඇතුළත් වන්නට ඇති බවත් පමණයි.
එහෙත් මෙම ලක්ෂණ සහිතව රෝහල්ගතවන රෝගීන් මෙම සෞඛ්‍ය ගැටලුවේ ඉතා කුඩා කුලකයක් පමණක් බව ඔවුන්ට වහාම පෙනී ගියා. රසදිය විෂවීම් නිසා රෝගී වී තිබුණේ එක් කම්හලක සේවය කළ අය නොවෙයි. රෝගීන් මිනමාටා නිම්නය පුරාම පැතිර සිටියා. නිවෙස්වල සිටි ගෘහණියන්, ඉතා වයස්ගත පුද්ගලයන් ආදියත් මේ රෝගයට ගොදුරු වී තිබුණා. මිනමාටා හි ගබ්සා වීම්, මළ දරු උපත් මෙන්ම, ආබාධිත දරු උපත් ද ගත වූ වසර කිහිපය තුළ අදහාගත නොහැකි වේගයකින් ඉහළ ගොස් ඇති බවත්, ඔවුන් නිරීක්ෂණය කළා. වෙනෙකක් තබා නිවෙස්වල ඇතිකළ සුරතල් සතුන් පවා විස්තර කළ නොහැකි රෝගවලින් මිය ගිහින් !
සුරතල් සතුන්ගෙන් බළලුන් මේ රෝගයට දරුණුවටම ගොදුරු වී තිබුණා. මාංශ පේශි පාලන කරගත නොහැකිව ” ගැහෙන” බළලුන් කොයිතරම් සුලබ වූවාද යත් මෙම රෝගය සුරතල් සතුන් හිමියන් විසින් “dancing cat fever ” ලෙසට හඳුන්වන්නත් පෙළඹී තිබුණා.
සෞඛ්‍ය බලධාරීන් දිගින් දිගටම ඔවුන්ගේ පරීක්ෂණ සිදුකරගෙන ගියා. මෙම පරීක්ෂකයන් කණ්ඩායම සිය ආරක්ෂාව තකා මෙන්ම රෝගයට හේතු වූ පරිසර සාධකය නිවැරදිව හඳුනාගත යුතු නිසා මිනමාටාවේ ආහාර හෝ ජලය පරිභෝජනය කළේ නැහැ. එහෙත් ඔවුන්ගෙන් ඇතැමෙකුටත් ක්ලාන්තය, මාංශපේශි දුර්වලතා ආදිය ඇතිවුණා.
සියලු බාධක මැද ඔවුන් එක් වැදගත් සාධකයක් සොයාගත්තා.
මිනමාටා නිම්නය හරහා ගලා යන ගංගාව මේ බොහොමයක් දෙනාගේ පානීය ජල මූලාශ්‍රය වී තිබුණා. රසදිය විෂ වීමෙන් මියගිය සහ රෝගී වූ බොහොමයක් දෙනා මේ ගංගාවේ ජලය දිනපතා පානය කළ අයයි. මෙම ගංගාවේ ජලය වැටෙන මිනමාටා බොක්ක ආශ්‍රිතව ධීවර කටයුතු කළ අයත්, මෙම ධීවරයන් විසින් ගෙන එන මත්ස්‍ය අස්වැන්න පරිභෝජනය කළ අයත් මේ රෝගයට වැඩි වශයෙන් ගොදුරු වී තිබුණා. මෙම රෝගය හා සම්බන්ධ සියලුම සාධක යොමු වී තිබුණේ මිනමාටා නිම්නය හරහා ගලා බසින ගංගාව දෙසටයි.
ඉතින් ඔවුන් මේ ගංගාවේ ජල නියැදියක් පරික්ෂාවට ලක් කළා. පිළිතුරෙන් අඩක් එතැන තිබුණා. ගංගා ජලයේ රසදිය මට්ටම සිතාගත නොහැකි තරම් ඉහළ අගයක් ! කිසිදු ස්වභාවික හේතුවක් මේ තරම් ජල දූෂණයකට හේතු විය නොහැකි බව ඔවුන්ට වැටහුණා. එපමණක් නොවෙයි, ගංගාවේ සහ මිනමාටා බොක්කේ මසුන් පවා මේ දූෂිත ජලය නිසා විකෘති වෙලා !
ඔවුන් මේ ජල දූෂණයට හේතුව සොයමින් ගංගා ඉවුර දෙපසින් ඉහළට ඇවිද ගියා. එවිට ඔවුන් තවත් වැදගත් සාධකයක් සොයා ගත්තා. මේ රෝගය මිනමාටාවේ සෑම තැනකම එක සේ පැතිර තිබුණේ නැහැ. ගංගාවේ ඉහළ කොටසක සිටි පිරිසක් මේ රෝගයේ බලපෑම්වලින් සම්පූර්ණයෙන් නොවුණත් යම්තාක් දුරකටබේරී සිටියා. ඔවුන් පරිභෝජනය කළෙත් මිනමාටා නදියේ ජලයයි. ඒ කොහොමද ?
මිනමාටා මුහුදු බොක්කට තරමක් ඈතින්, මිනමාටා ගංගා ඉවුරේ ලැගුම්ගත් විශාල යෝධයෙකු සිටියා. ඒ Chisso Corporation ගොඩනැගිල්ලයි. මිනමාටාවේ බොහෝ දෙනෙකු මේ කම්හලේ රැකියා කළා. LCD හෙවත් liquid crystal නිෂ්පාදනය කළ මේ කම්හලේ ප්‍රධාන කාර්මික අපද්‍රව්‍යයක් වුණේ රසදියයි (Methylmercury). පිළිතුරේ ඉතිරි අඩ පමණක් නොව ප්‍රශ්නයද තිබුණේ ඒ කර්මාන්ත ශාලාව සතුවයි.
කම්හලේ අප නළ සියල්ලම, මිනමාටා ගංගාවට හරවා තිබුණා. 1932 සිට වසර ගණක් පුරා මේ අපනල, දිනකට ගැලුම් සිය ගණනක් බැගින් රසදිය මුසු ජලය මේ ගංගාවට මුදාහැර තිබුණා.
සෞඛ්‍ය බලධාරීන් වහාම සිය සොයාගැනීම් ජපාන රජයට දැන්වූවා. වහාම මේ කර්මාන්ත ශාලාවේ කටයුතු නවත්වන්නටත්, අපජලය බැහැර කිරීමට සාධනීය ක්‍රමයක් සොයාගන්නා ලෙසටත්, රසදිය විෂ වීම නිසා අගතියට පත් පාර්ශව වෙනුවෙන් වන්දියක් ගෙවන්නටත් Chisso Corporation වෙතට නියම කෙරුණා.
එහෙත් Chisso Corporation බලධාරීන් මෙම නියෝගය භාරගත්තේ නැහැ. තමන් 1932 වසරේ සිට මෙලෙස කාර්මික අපද්‍රව්‍ය ගංගාවට බැහැර කළත්, පළමු රෝගියා වාර්තා වුණේ 1956 දී වීම නිසා මෙම රසදිය විෂ වීම් පිටුපස වෙනත් සාධකයක් ඇතැයි ඔවුන් තර්ක කළා. ජපාන රජයට මෙම තර්කය ජයගත හැකි විද්‍යාත්මක සාධකයක් සොයා ඊළඟට සිය පරීක්ෂණ සිදු කිරීමට සිදුවුණා.
ඇත්තටම එසේ සිදු වුණේ කොහොමද ?
රසදිය විෂ වීමක් සහිතව රෝහල් ගත වූ පළමු පුද්ගලයා මිනමාටාවෙන් වාර්තා වුණේ 1956 දී වුවත් 1937 වසර ආරම්භයේ සිටම විෂ වීම්වලින් මිනමාටාවේ මියගිය සංඛාව වැඩි වී තිබුණා. ඇතැම් පිරිස් රෝහල් ගත කර ප්‍රතිකාර ලබාදෙන තෙක්වත් ජීවත් වී තිබුණේ නැහැ. තවත් රෝගීන් 1956 දී වාර්තා වූ රෝගියාට තිබූ ඇතැම් රෝග ලක්ෂණද සහිතව රෝහල්ගත වී සිටියත් ඔවුන්ට තිබුණේ රසදිය විෂවීම බව සොයාගැනීමට වෛද්‍යවරුන් සමත්වී තිබුණේ නැහැ. ඇත්තෙන්ම සිදුව තිබුණේ 1956 දී මිනමාටාවේ පළමුවරට රසදිය විෂ වී පුද්ගලයෙකු රෝගී වීම නොව, මිනමාටාවේ අයෙකුට රසදිය විෂවීමක් සිදු වූ බවට වෛද්‍යවරුන් විසින් හඳුනාගත් පළමු අවස්ථාව 1956 දී වාර්තා වීමයි.
වහාම ක්‍රියාත්මක වන පරිදි Chisso ආයතනයේ මිනමාටාවේ පිහිටි කම්හල වසා දැමුණා. ඒ 1968 වසරේදී. ඒ වනවිට වසර 36 ක කාලයක් මිනමාටාවේ ජලයත්, පසත් , ජීවිනුත් මේ ආත්මාර්ථකාමී සහ නිසි සැලසුමක් නොමැති කාර්මිකරණයේ ගොදුරු බවට පත්වී තිබුණා. මිනමාටාවට සිදු කළ විපත වෙනුවෙන් වන්දියක් ගෙවන්න Chisso ආයතනයට නියම කෙරුණා. එමෙන්ම මිනමාටාවේ දූෂිත පරිසරය පිරිසිදු කිරීමත් ඔවුන්ට භාර කෙරුණා.
2001 වසරේ මාර්තු මාසයේ නිකුත් වූ වාර්තාවකට අනුව පුද්ගලයන් 2,265 දෙනෙකු මිනමාටා රෝගයට ගොදුරු වී තිබෙනවා. ඉන් 1,784 දෙනෙකු මියගිහින්. මේ වාර්තා වූ ප්‍රමාණය පමණයි. එහෙත් සත්‍ය තත්ත්වය මෙයට වඩා ඉතාමත් වැඩියි.
2004, වසර වනවිට Chisso සමාගම ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 86 ක් වන්දි වශයෙන් ජපාන රජයට ගෙවා තිබුණා. ඒ මිනමාටා ගංගාව සහ පරිසරය පිරිසිදු කිරීමට අමතරවයි. මෙයට අමතරව හඳුනා නොගත් වින්දිතයන් වෙනුවෙන් වන්දි ගෙවන්නත් ජපාන රජය විසින් Chisso සමාගමට 2010 මාර්තු 29 වැනිදා නියම කළා.
මිනමාටාව ගොදුරු වූ මේ අභාග්‍යයය වෙනුවෙන් ඔවුන් ලද මූල්‍යම වන්දිය කිසිදාක කිසිසේත්ම හිලව් වන්නේ නැහැ. අදටත් මිනමාටාවේ රසදිය විෂ වීම්වල ප්‍රථිපල දකින්නට ලැබෙනවා. වසර පනහකටත් වැඩි කාලයකට පෙර සිදුවූ මේ රසදිය විෂ වීම මිනමාටා වැසියන්ගේ ප්‍රජනන සෛලවල තැන්පත්ව පරම්පරාවෙන් පරම්පරාවට විවිධ ආබාධ සහිත දරුවන් තිලිණ කරනවා.
මිනමාටා ඛේදවාචකය ගැන දැනුවත් කිරීම සඳහා වන ලියවිලි පිළිබඳව උනන්දුවන්නන් සහ මිනමාටා සිදුවීම අධ්‍යනය කරන්නන් හට මඟ නොහැරෙන ඡායාරූප දෙකක් තිබෙනවා. ඉන් එකක් රෝගී දැරියකගේ විකෘති ඇඟිලි සහිත අතක්. අනෙක ඇය සිය මව සමඟ නාන බේසමක බැස සිටින ඡායාරපය. මේ මිනමාටා රෝගය නිසා ආබාධිතව උපන් Tomoko Uemura ගේ ඡායාරූපයි. ඡායාරූප දෙකම ගෙන ඇත්තේ ඡායාරූප වාර්තාකරු W. Eugene Smith විසින් 1971 වර්ෂයේදී. මිනමාටා ඛේදවාචකය ගැන එතෙක් මෙතෙක් ගනු ලැබූ ප්‍රබලම ඡායාරූප ගෙන ඇත්තේ ඔහු විසින්.
ශෝකයත්, වේදනාවත්, භීතියත්, විපතත් කැටිවූ මේ කතාව ඔබ කියවන මොහොතේත්, අපේ රටේ ජල මුලාශ්‍ර රැසක් කාර්මික අපද්‍රව්‍ය නිසා දූෂණයට ලක්වෙනවා. එවැනි ඇතැම් අවස්ථාවන් ඇත්තෙන්ම වළක්වා ගත හැකි අවස්ථායි. මෙහි අව ප්‍රතිවිපාකවලට මුහුණ දීමට සිදුවන්නේ ඒ ඒ ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව ජීවත්වන්නන් පමණක්ම යයි සිතා ඉවත බලා ගැනීමේ හැකියාවක්, කුඩා දූපතක ජීවත්වන අපට නැහැ.
විපත වන්නේ විපතක් සිදුවීම නොව, වැළක්විය හැකි විපතකට සිදුවීමට ඉඩ දී බලා සිටීම බව, මිනමාටා ඛේදවාචකය අපිට උගන්වනවා.
–
–
–
–
–
* ඡායාරූප සියල්ලම W. Eugene Smith විසින් ගන්නා ලද ඡායාරූපයි.
මුලාශ්‍ර – අන්තර්ජාලය, මිනමාටා සම්මුති වාර්තාව, මිනමාටා සිදුවීම් අධ්‍යන වාර්තාව (2012 )
මුලාශ්‍ර – අන්තර්ජාලය, මිනමාටා සම්මුති වාර්තාව, මිනමාටා සිදුවීම් අධ්‍යන වාර්තාව (2012 )
පියාඹන්නෝ (flyers) 